شهر تبریز یکی از مهم‌ترین شهرهای کشور با پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی است که به لحاظ گردشگری، اکوتوریسم و نیز تنوع مکان‌های تاریخی و تفریحی بسیار مستعد است.
۱. موزه‌ها
موزه قاجار
اگر علاقه‌مند به تاریخ یا بازدید از مکان‌های تاریخی هستید، موزه قاجار یکی از بهترین گزینه‌ها در شهر تبریز به شمار می‌رود. این موزه در محل عمارت امیرنظام گروسی و در محله ششگلان قرار دارد. قدمت احداث این بنا به دوران ناصرالدین‌شاه قاجار بازمی‌گردد، که پس از ثبت در فهرست آثار ملی کشور با حفظ سبک معماری منسوب به دوره قاجار مرمت و سپس به موزه تبدیل شده است. ساختمان این موزه مشتمل بر دو طبقه است و در هر یک از این طبقه‌ها تالارهای مختلفی از جمله تالار سکه، تالار بافته، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار فلزات، تالار موسیقی، تالار خاتم. تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامین، تالار معماری و شهرسازی ، تالار قفل و تالار فانوس قرار دارند.
موزه آذربایجان
اگر علاقه‌مند به تاریخ و بازدید از یادگارهای اعصار گذشته هستید، موزه تبریز یکی از بهترین گزینه‌ها است. این موزه که به «موزه آذربایجان» شهرت دارد، دومین موزه تاریخی ایران پس از «موزه ملی تهران» شناخته می‌شود که در جوار بنای «مسجد کبود» قرار دارد. ساختمان موزه مشتمل بر ۳ سالن نمایش است که در آن‌ها بالغ بر ۲۳۰۰ قطعه یادگارهای ارزشمند از دوره‌های مختلف اعم از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام، آثار مردم‌شناسی و… در معرض دید عموم قرار دارد.
موزه سنگی تبریز
اگر از بازدید اشیای باستانی در فضای داخل موزه خسته شده‌اید، کافی است تا سری به حیاط کوچک در جوار بنای موزه بزنید و نفسی تازه کنید! این فضا دقیقا در جوار موزه آذربایجان، پارک خاقانی و مسجد کبود قرار گرفته و در آنجا تعدادی از سنگ‌نگاره‌های سه هزار ساله تمدن‌های باستان در تبریز قرار دارند.
موزه استاد بهتونی
موزه استاد بهتونی یکی دیگر ازموزه‌های شهر تبریز است که در محله ششگلان و در کنار مقبره‌الشعرا و آرامگاه سید حمزه قرار دارد. این موزه نخستین موزه شخصی کشور به شمار می‌رود که در آن آثار ابتکاری استاد محمدحسن‌بهتونی بالغ بر ۱۰۰۰۰ قطعه از جمله مجسمه‌های گچی و سیمانی شامل میوه‌جات، خشکبار، غذاها، موضوع‌های ضرب‌المثل‌ها، آداب و رسوم و … نگهداری می شوند.
موزه تاریخ طبیعی تبریز
اگر علاقه‌مند به حیوانات و حیات وحش هستید، حتما سری به موزه تاریخ طبیعی آذربایجان بزنید. این موزه توسط سازمان محیط زیست استان آذربایجان‌شرقی تاسیس شده و در آن گونه‌های منحصربفرد گیاهی و جانوری بصورت تاکسیدرمی نگهداری می‌شود.
موزه سنجش
این موزه نیز یکی از مکان‌هایی است که در محل خانه‌های تاریخی، خانه سلماسی، در شهر تبریز احداث شده است. در موزه سنجش انواع ادوات مقیاس توزین از قبیل ترازوهای ظریف زرگری تا قپان‌های بزرگ میادین بار مربوط به قرون گذشته، سنگ وزنه‌ها و پیمانه‌های نفتی، وسایل مربوط به علم نجوم و اخترشناسی مانند اسطرلاب و کره سماوی، ابزارهای سنجش مربوط به علم هواشناسی و قطب نماها و سایر مقیاسهای دیگر به نمایش گذاشته شده است. علاوه بر این، تنه درختی با قدمت ۵ میلیون سال متعلق به دوره پلیوسن از دوران زمین‌شناسی نوزیستی نیز در این موزه قرار دارد.
موزه استاد شهریار
اگر علاقه‌مند به شعر و ادب هستید، فرصت بازدید از موزه استاد شهریار را از دست ندهید… این موزه قبلا محل زندگی استاد محمدحسین‌شهریار، شاعر نامور و معاصر ایرانی است که در یکی از محلات قدیمی تبریز بنام مقصودیه قرار دارد. قدمت این خانه به دوره اواخر قاجاریه دوم بازمی‌گردد که پس از فوت استاد شهریار، به موزه تبدیل شده و پذیرای علاقه‌مندان و شیفتگان شعر و ادب است. در این موزه، بیش از ۵۰۰ قطعه از آثار و لوازم شخصی استاد شهریار شامل کتاب، دستخط، انواع یادبودها و هدایا به نمایش گذاشته شده است.
موزه سفال تبریز
تنوع مکان‌های گردشگری در شهر تبریز باعث شده تا علاقه‌مندان به هنرهای دستی مانند سفال نیز بی‌بهره نمانند! موزه زنده سفال تبریز فضایی است که علاقه‌مندان می‌وانند ضمن بازدید از نمایشگاه‌های آثار هنرمندان، با مراحل مختلف کار سفالگری به شیوه سنتی آشنا شده و در صورت دلخواه در دوره‌های آموزشی نیز شرکت کنند. این موزه در محل بنای یکی دیگر از خانه‌های قدیمی شهر تبریز در خیابان شمس تبریزی واقع است.
موزه مشروطه
یکی دیگر از شواهد برجای مانده از تاریخ پرشور شهر تبریز خانه مشروطه است و میتوان به جرات ادعا کرد که بنا معروف‌ترین و پرافتخارترین خانه قدیمی شهر تبریز به شمار می‌رود. شهرت و اعتبار این خانه از این لحاظ است که در اوج انقلاب مشروطه، این بنا شاهد تصمیم‌گیری‌ها و همفکری‌های مهم سران مشروطه نظیر ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام تبریزی، حاجی میرزاآقا فرشی و مالک منزل حاج مهدی کوزه‌کنانی بوده است. خانه مشروطه در یکی از محله‌های قدیمی تبریز به نام راسته کوچه، روبروی مسجد جامع و در غرب بازار تبریز واقع است. در حال حاضر، این بنا نیز پس از مرمت و بازسازی به موزه آثار مشروطه تبدیل شده و آثاری نظیر تندیس سران مشروطه، تصویر اسناد و مکاتبات تاریخی مربوط به انقلاب مشروطه و فرمان مشروطیت در آنجا نگهداری می‌شوند.
۲. مساجد
مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز ( به زبان ترکی گوی مسجد) از جمله معدود بناهای باقدمت باقی‌مانده این شهر است که به استناد کتیبه سردر آن در سال ۸۷۰ هجری قمری توسط سلطان جهان‌شاه، مقتدرترین حکمران سلسله «قره قویونلوها»، که فردی هنردوست بوده، بنا شده است. تنوع و ظرافت کاشی‌کاری آبی و فیروزه‌ای و نیز انواع خطوط به کار رفته در طراحی و معماری بنا باعث شده تا به «فیروزه اسلام» شهرت یابد.
مسجد صاحب‌الامر
مسجد صاحب‌الامر یا مسجد شاه طهماسب یکی از قدیمی‌ترین مساجد کشور است که در شهر تبریز و در انتهای خیابان دارایی قرار دارد. این مسجد به دستور شاه طهماسب اول احداث شده و مانند سایر آثار تاریخی شهر تبریز دستخوش تحولات تاریخی و طبیعی شده است. این بنا دارای یک گنبد و دو مناره است که شکل متفاوت آن‌ها، بنای این مسجد را متمایز کرده است. در حال حاضر، موزه قرآن و کتابت در محل این مسجد احداث شده است. البته در جوار این مسجد بقعه‌ای به همین نام نیز وجود دارد که شهرت آن بدلیل داستان «گاو قربانی» است.
۳. آثار باستانی
شهر تبریز در طول تاریخ بارها دچار تحولات طبیعی و تاریخی شده و در اثر این جنگ‌ها و زلزله‌های مکرر، بخش عمده‌ای از بناهای تاریخی شهر از بین رفته‌اند.به همین دلیل، این شهر نسبت به سایر شهرها مانند اصفهان، شیراز و … آثار باستانی کمتری دارد و فقط دو اثر باستانی، ارگ تبریز و مسجد کبود، از میان آن بناها برجای مانده‌اند.
ارگ تبریز
ارگ تبریز یکی دیگر از بقایای آثار تاریخی شهر تبریز است که قدمت آن به قرن هشتم هجری برمی‌گردد. این بنا در ابتدا به قصد ساخت مسجد احداث شده، ولی بعدها با فوت علیشاه ساخت آن متوقف شده و با اغاز جنگ‌های ایران و روسیه به دژ نظامی تبدیل شده است. امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد برجای مانده‌است.
۴. پارک‌ها و تفرجگاه‌ها
باغ گلستان
باغ گلستان (به ترکی گولیستان باغی) یا باغ فجر، قدیمی‌ترین و نخستین گردشگاه عمومی شهر تبریز محسوب می‌شود که در سال‌های نخستین سده سیصد خورشیدی به همت محمدعلی تربیت، رئیس وقت بلدیه تبریز، در زمین‌های گورستان گجیل احداث شده است. این گردشگاه قدیمی در غرب شهر تبریز، در جوار خیابان‌های منجم، ملل متحد، نادری و قونقاباشی واقع شده است.
پارک ولیعصر (پارک موزیکال تبریز)
پارک ولیعصر یکی دیگر از پارک‌های شهر تبریز است که طراحی آن بر اساس معماری اصیل ایرانی انجام شده است. در این پارک در حدود ۴۰ آبرو و حوض میان راهی وجود دارد که در نهایت به استخری بزرگ در وسط پارک سرازیر می‌شوند. گفتنی است این استخر مجهز به آب‌نمای هوشمند و موزیکال است که جلوه زیبایی بویژه در شب به محیط می‌بخشد. در اطراف استخر نیز نشمین‌گاه‌ها و آلاچیق‌های آجری با سقف‌های کروی مسی برای استراحت و صرف غذا احداث شده است. این پارک زیبا در ضلع شرقی شهر تبریز، در کوی ولیعصر و در کنار پارک باغلارباغی واقع است.
تفرجگاه عون بن علی
عون بن علی (که عینالی و عینال-زینال نیز خوانده می شود)، نام کوه و آرامگاهی است که برفراز رشته کوه سرخاب در شمال شهر تبریز قرار دارد. بنا به روایات تاریخی این مکان پیش از ورود اسلام به ایران آتشکده و عبادتگاهی بوده که بعدها به زیارتگاه تبدیل شده است. این آرامگاه یکی از ابنیه تاریخی شهر تبریز محسوب می‌شود و در عین حال مامنی برای استراحت کوه‌پیمانان پس از صعود و تماشای چشم‌انداز بی‌نظیر شهر از فراز کوه است. در حال حاضر، با احداث رستوران، تله‌کابین، توربین های بادی ، راه‌های دسترسی، مبلمان شهری و سایر خدمات رفاهی – تفریحی و خصوصاً جنگلکاری انجام گرفته بر زیبایی‌های این تفرجگاه افزوده و باعث شده تا گردشگران و زائران زیادی را به خود جذب نماید. گفتنی است جهت انتقال سالمندان ، معلولین و جانبازان به بالای کوه قرار داده شده است.
تفرجگاه ائل‌گؤلی
تفرجگاه ائل‌گلی به منطقه زیبا و با صفائی در جنوب‌شرق تبریز گفته می‌شود که در سال ۸۰۰ هجری قمری و در دوره آق‌قویونلوها بنا نهاده شده است. این گردشگاه دارای استخری به عمق ۱۲ متر است که در ابتدا بزرگترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ‌های مناطق شرقی تبریز تا دروازه تهران و تپلی‌باغ بوده است که بعدها در دوران قاجار خیابان‌هایی در اطراف استخر برای عبور و مرور مردم احداث شده است. در مرکز استخر شاه گلی، عمارت کلاه‌فرهنگی هشت ضلعی وجود دارد که امروزه به‌صورت یک تالار پذیرایی و رستوران مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین علاقه‌مندان می‌توانند در داخل دریاچه قایق‌سواری کرده و در عین استفاده از مناظر طبیعی لحظات زیبایی را ثبت کنند. دوستداران طبیعت و سلامت نیز می‌توانند در تپه کنار دریاچه به ورزش و پیاده‌روی پرداخته و از هوای پاک و سالم منطقه لذت ببرند. از دیگر جاذبه‌های موجود در این تفرجگاه میتوان به انواع رستوران‌ها، پارک‌بازی و هتل پارس اشاره کرد. البته سورتمه تبریز نیز بعنوان اولین و بزرگترین مجموعه سورتمه‌سواری شمالغرب کشور بطول ۴۵۰ متر در این تفرجگاه قرار دارد که بر جذابیت‌های تفرجگاه ائل‌گلی افزوده است.
مجموعه باغلارباغی
مجموعه باغلاباغی یکی دیگر پارک‌های شهر تبریز است که خانواده‌ها می‌توانند به راحتی در آنجا به گردش و تفریح بپردازند. این پارک در در مجاورت «بلوار استاد شهریار» و در ضلع شمالی ورودی کوی ولیعصر و جنب «پارک ولیعصر» واقع شده‌است و دارای امکاناتی نظیر شهربازی، باغ پرندگان و رستوران است.
پارک مینیاتور
پارک مینیاتور واقع در خیابان گلکار اولین پارک موضوعی شهر تبریز است که در آن میتوان آثار تاریخی و منحصربفرد شهر تبریز نظیر عمارت ائل گلی ، کاخ شهرداری ، ارک علیشاه ، مقبره الشعرا ، برج خلعت پوشان ، مسجد کبود ، برج یانقین ، کلیسای مریم مقدس، ساختمان بانک ملی ، ساختمان ایستگاه راه آهن ، پل کابلی و کاخ استانداری را در ابعاد کوچک‌تر مشاهده کرد.
از جمله دیگر پارک‌ها و تفرجگاه‌های شهر تبریز میتوان به تالاب قوری‌گل، تفرجگاه جنگلی عباس‌میرزا، پارک بزرگ تبریز، مسافر، خاقانی، مشروطه، پروین اعتصامی، شمیم پایداری، رشدیه، شمس تبریزی، قائم‌مقام، منظریه و …. اشاره کرد.
منبع: کجارو