مترو تبریز مجموعه قطارشهری و تراموا در شهر تبریز است که مطالعات آن در ۱۳۸۰ و عملیات اجرایی نیز از ۱۳۸۴ آغاز شده و در ۱۳۹۴ بخشی از آن گشایش یافت. پیشنهاد نخستین احداث مترو در تبریز در ۱۳۶۹ مطرح شده بود که بنا به دلایلی، تا ۱۳۷۹ منتفی ماند. مترو تبریز از ۵ خط (شامل ۴ خط اصلی و ۱ خط حومه) به طول کلی ۱۰۰ کیلومتر تشکیل شده‌است. بخشی از این مجموعه شامل تراموا به درازا کلی ۵۰ کیلومتر خواهد بود که مطالعات آن از ۱۳۹۴ آغاز شده‌است.
در حال حاضر فاز ۱ و ۲ خط ۱ متروی تبریز به طول ۱۱ کیلومتر از ایستگاه متروی ائل‌گلی تا ایستگاه میدان ساعت در حال بهره‌برداری است.
پیشنهاد اولیه احداث مترو
موضوع مطالعه و احداث قطار شهری تبریز، برای نخستین بار در دی ماه سال ۱۳۶۹ توسط نمایندگان تبریز در مجلس شورای اسلامی مطرح گردید و در نهایت قرار شد، احداث قطار شهری تبریز در برنامه کاری مسئولان قرار گیرد. سپس طی حکمی از سوی استاندار وقت، مسئول مطالعات و مجری قطار شهری تبریز انتخاب شده و در محل شهرداری مستقر گردید. امّا به دلیل عدم امکان استفاده از بودجه شهرداری و نیز عدم وجود منابع دیگر برای تأمین هزینه‌های احداث قطار شهری، موضوع مسکوت ماند. در سال ۱۳۷۵ مجدداً موضوع احداث قطارشهری تبریز قوت گرفته و مذاکراتی توسط استاندار وقت با شرکت اتریشی «اشکودا» انجام شده و مقرر شد که اطلاعات مربوط به حجم ترافیک خیابان‌های اصلی شهر به نمایندگان شرکت مذکور تحویل داده شود که بررسی‌های لازم کارشناسی را انجام دهند؛ ولی به علت مسائل سیاسی فی‌مابین مجدداً پی‌گیری طرح قطار شهری تبریز به حالت رکود بازگشت.
طرح نهایی احداث قطار شهری
در سال ۱۳۷۹، شهرداری تبریز مطالعات جامع ترافیکی شهر تبریز را به مشاور «سبزینه راه» واگذار نمود. مشاور مذکور در مطالعات امکان‌سنجی به این نتیجه رسید که سه کریدور مسافرخیز از ظرفیت قطار شهری برخوردار است. با توجّه به رشد روزافزون سفرهای درون‌شهری در تبریز و ضرورت استفاده از سامانه حمل‌ونقل ریلی در راستای کاهش مشکلات ترافیکی، مطالعات خطوط قطارشهری تبریز انجام و شبکه قطارشهری تبریز شامل ۴ مسیر، جمعاً به طول ۶۰ کیلومتر و ۶۳ ایستگاه به علاوهٔ مسیر حومه به سهند طراحی گردید.
افتتاح
متروی تبریز به صورت رسمی از ۵ شهریور ۱۳۹۴ با راه‌اندازی فاز نخست خط ۱، در حد فاصل ایستگاه ائل‌گلی تا ایستگاه استاد شهریار به بهره‌برداری رسید. فاز دوم این خط نیز در حد فاصل ایستگاه استاد شهریار تا ایستگاه میدان ساعت در ۲۸ بهمن ۱۳۹۵ راه‌اندازی شد.
سازمان
«سازمان قطار شهری تبریز» در سال ۱۳۸۰ خورشیدی تأسیس و راه‌اندازی شده‌است. هیئت مدیرهٔ این سازمان از ۵ نفر اصلی و یک نفر علی‌البدل شامل شهردار، مدیر سازمان قطار شهری، معاون عمرانی استاندار و ۳ نفر صاحب‌نظر تشکیل پیدا کرده‌است. شورای سازمان قطار شهری تبریز نیز متشکل از استاندار، شهردار و یک نفر کارشناس می‌باشد. در حال حاضر «محمدصادق پشمینه آذر»، مدیرعامل این سازمان است.
خطوط
متروی تبریز از پنج خط (شامل چهار خط اصلی و یک خط حومه) به طول ۱۰۰ کیلومتر تشکیل شده‌است.
خط ۱: به طول ۱۷٬۲ کیلومتر با ۱۸ ایستگاه از میدان ائل‌گلی آغاز و از طریق بلوار حمید باکری و ۲۹ بهمن، خیابان امام خمینی، چهارراه محققی، باغ گلستان و خیابان خیام به کوی لاله ختم می‌شود. حدود ۸ کیلومتر به صورت تونل عمیق طراحی شده و عملیات حفاری آن با دو دستگاه حفاری تونل در عمق حدود ۱۶ تا ۲۵ متری انجام گرفته‌است.
خط ۲: به طول حدود ۲۲٬۴ کیلومتر شامل ۲۰ ایستگاه از محدوده زمین‌های قراملک (کارخانه کود آلی) شروع شده، از طریق خیابان وحدت و میدان قراملک (اولین ایستگاه) و پس از عبور از زیر خیابان آخونی، خیابان قدس، سه راه امین، میدان دانشسرا، وارد خیابان عباسی شده و تا میدان شهید فهمیده امتداد یافته و در ادامه به سمت سه راهی ولیعصر، میدان استاد معین و در نهایت در میدان بسیج خاتمه می‌یابد.
خط ۳: به طول حدود ۱۵ کیلومتر و شامل ۱۴ ایستگاه از فرودگاه بین‌المللی شهید مدنی تبریز آغاز وبا عبور از میدان بزرگ آذربایجان و خیابان انقلاب اسلامی، از طریق میدان دانشسرا و خیابان ارتش به پایانه بزرگ اتوبوس‌های بین شهری تبریز واقع در بزرگراه شهید کسائی ختم می‌شود.
خط ۴: به شکل تراموا و به طول ۱۵٬۴ کیلومتر شامل ۱۸ ایستگاه به شکل حلقوی از میدان آذربایجان شروع می‌شود و بعد از عبور از میدان جهاد (فلکه دانشگاه) و آبرسان از طریق بزرگراه کمربندی تبریز به بزرگراه پاسداران می‌رسد. این خط سه خط دیگر را به هم ارتباط می‌دهد.
خط ۵ تبریز-سهند: در محل ایستگاه ۱۸ با خط یک دارای ایستگاه مشترک بوده و با عبور از مقابل کارخانه تراکتورسازی به سمت سهند ادامه خواهد یافت. جابجایی مسافران در این مسیر از طریق تراموا انجام خواهد گرفت.
از میان این مسیرها در حال حاضر تنها بخشی از خط ۱ در حد فاصل ایستگاه ائل‌گلی و ایستگاه میدان ساعت در حال بهره‌برداری است.
ویژگی‌ها
کار ساخت خط یک مترو تبریز در بعضی بخش‌ها به عنوان رکورد دار کارهای عمرانی در استان و کشور به‌شمار می‌آید، از جمله
- بزرگترین ایستگاه متروی ایران: ایستگاه لاله با ۲۱ طبقه بزرگترین ایستگاه مترو کشور ایران می‌باشد.
- بزرگترین مناقصه سال ۱۳۸۹ شهرداری تبریز: پروژه دپوی لاله به عنوان بزرگترین مناقصه عمران شهری سال ۱۳۸۹ در استان آذربایجان شرقی به ارزش ۳۳۰ میلیارد ریال
- سومین خطوط میان مترو کلانشهرهای کشور پس از تهران و کرج
- سریعترین رکورد در سگمنت‌گذاری در کشور ایران: سگمنت‌گذاری تونل‌های مترو کشور
نقشه کشی مسیرهای متروی تبریز رو در سال ۱۳۷۶ شروع کردند و دو ماه بعد احداث و کنده کاری ها آغاز شد. متروی تبریز در نقشه، از پنج مسیر تشکیل شده و تا حالا در این ۲۶ سال فقط یک مسیر آماده شده!! یعنی اگه بخواهند تمام مسیرها را با این سرعت کاری به اتمام برسانند، متروسازی تبریز، کلا” ۱۳٠ سال طول خواهد کشید!! علت اصلیش اینه که دولت، تمام بودجهٔ کلی تبریز رو همیشه به مقدار یک دهم بودجهٔ شهرهای دیگر پرداخت میکنه، و رئیس ها و معاون ها هم نصف اون بودجه رو میخورن، و نتیجه همین میشه. در حالیکه مثلا” در شهر شیراز، ساخت تمام مسیرهایش ۲ سال طول کشید، و ساخت متروی تهران رو خود دولت اعلام کرد که ۶ سال طول کشید، با اینکه مساحت شهر تهران ده برابر تبریز هست.