نارین قالا یا قلعه ضحاک یا زهاک در ۲۰ کیلومتری جنوب‌شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان‌شرقی در ایران واقع شده‌است.
موقعیت
این مجموعه در شهرستان هشترود، بخش مرکزی، دهستان علی آباد، ۵ کیلومتری جنوب روستای عربلو قراردارد.
پیشینه
دیرینگی قلعه ضحاک به دوره اشکانیان (پارت) و ساسانیان باز می‌گردد و در تاریخ نام‌های گوناگونی از جمله قلعه ضحاک، دژ اژدهاک، قیز قلعه‌سی، داش قلعه‌سی، باروآس، رویی‌دژ و قلعه‌گویی یاد شده‌است.
از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس از اسلام، اطلاعی در دست نیست. در واقع این قلعه نیز همانند قلعه‌های موسوم به قلعه دختر است که نمونه‌هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم می‌توان یافت؛ و این قلعه ممکن است نمونه‌ای از معبد آناهیتا باشد. آناهیتا ایزدبانویی است که در آیین‌های مذهبی ایران باستان جایگاه والایی دارد و در باور ایرانیان باستان این الهه با صفات نیرومندی، زیبایی و خردمندی به صورت ایزدبانوی عشق و باروری درمی‌آید؛ چون چشمه حیات از وجود او می‌جوشد. او ایزدبانویی محبوب بوده و این باور وجود داشته که آناهیتا در بلندترین طبقه آسمان زندگی می‌کند. به همین دلیل بیشتر معبدهای آناهیتا را بر بلندی‌ها می‌ساختند تا از آلودگی‌ها و دسترس دشمنان در امان باشد. به همین دلیل به نظر می‌رسد قلعه ضحاک هم نمونه‌ای از معابد آناهیتا باشد.
این دژ تاریخی، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان، یا معبدی زردشتی یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده‌است. طاق این دژ، در کنار آثار به جا مانده در تپه میل ورامین، از نمونه‌های معماری روزگار اشکانی است که سپس‌تر به شکلی کامل‌تر و شکوهمندتر در طراحی ایوان خسرو در تیسفون دیده می‌شود. قلعه ضحاک نخستین بار در سال ۱۹۷۱ توسط یک هیئت باستانشناسی آلمانی بررسی شد. آثار برجای مانده از برج‌های نیم استوانه‌ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوارها که از سنگ‌های مکعب مستطیلی می‌باشد، نشان دهنده دیرینگی بنا تا دوره ساسانی می‌باشد ولی سفال‌های به دست آمده نشان دهنده سده‌های ششم و هفتم هجری است. این بنا تا دوره اسماعیلیه هم کاربرد داشته و بسیار آباد بوده‌است.
قلعه ضحاک نخستین بار توسط یک هیئت باستانشناسی آلمانی در سال ۱۹۷۱ میلادی مورد کاوش و بررسی قرار گرفت. چهارطاقی تنها بنای به جامانده از دژ عظیم ضحاک است.
روایت‌های اسطوره‌ای
بنابر اسطوره‌ها، ضحاک ماردوش در قلعه ضحاک زندگی می‌کرده و کاوه آهنگر – که از قهرمانان شاهنامه فردوسی است – از یکی از محله‌های قدیم هشترود با نام «خروجستان» علیه او قیام می‌کند و او را از تخت پایین می‌کشد.
ضحاک که در اصل «آژی‌دهاک» بوده، که به معنی دروغ و فریب است و معمولاً لقبی برای اهریمن یا دیوی خاص بوده‌است. در افسانه‌ها آمده که ضحاک به آناهیتا پیشنهاد صد اسب، هزار گاو نر و ۱۰ هزار گوسفند کرد تا بتواند زمین را از جمعیت تهی کند ولی آناهیتا نپذیرفت.
معماری
از این قلعه که به عنوان یک دژ استفاده می‌شده، از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوارهای آن کنده‌‍کاری شده‌است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده‌ها آثار دیگر وجود دارد.
این مجموعه باستانی در محوطه کوهستانی سرمه‌لو و در احاطه دو رودخانه قرانقو و شورچایی واقع شده‌است. مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود ۱۰ کیلومتر طول و ۲–۱ کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریباً سالم باقی‌مانده است عبارت است از یک چهار طاقی، که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته‌است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع ۱۱× ۱۱متر با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچ‌بری در طرح و نقش‌های متنوع که بیشتر با رنگ‌های اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شده‌اند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی وحیوانی، نقوش هندسی وگل وگیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر وگچ می‌باشد. ابعاد آجرها ۳۲×۳۲ و به ارتفاع ۱۰ سانتی‌متر می‌باشد. این مجموعه در روی تپه‌ای که سطح آن نسبتاً مسطح می‌باشد واقع شده است. ماحصل عملیات کاوش درمنطقه نشان‌گر استقرار تمدن پارتی است.
نیمی از اتاق‌های قلعه بی‌‌سقف در زمین کنده شده و نیم دیگر در کوه و به صورت حفره‌ای درآورده شده است. اغلب این حفره‌ها چاله آبی هم (آب انبار) دارند. همچنین بر دیوارهای این حفره‌های سنگی، طاقچه‌های کوچکی کنده شده‌است. در قلعه ضحاک، تک حفره‌هائی نیز دیده می‌شود که تمام آن را در صخره‌های عمودی کوه کنده‌اند. علاوه بر اینها، آب چشمه‌ای که در دامنه کوه مقابل قرار دارد با فشار متوسط لوله‌هایی که در زمین کار گذاشته شده از روی پشته مابین گذشته و به بلندای قلعه می‌رسد. مسیر لوله آب از روی بستری که در زمین به وضوح نمایان است معلوم می‌گردد به علاوه تکه‌های متعددی از لوله‌های گلی و بقایائی از قالب سنگی که با بی‌قیدی از بستر کنده شده است در اطراف دیده می‌شود. بستر لوله به عرض ۵۰ سانتی‌متر و عمق آن حداقل یک متر بوده است. لوله‌های گلی تقریباً از تکه‌های خورد تکمیل شده در یکدیگر رفته و در بستر قرار گرفته‌اند.
به غیر از قلعه در پای کوه قبرستانی نیز وجود دارد که در آن مجسمه سنگی قوچی قرار داشته است.
آسیب
این قلعه از تاراج و کندوکاوهای غیرمجاز در امان نبوده و فضای اطراف قلعه پوشیده از حفره‌هایی است که توسط غارتگران برای بدست آوردن عتیقه، زیرورو شده است.
نگارخانه
مهمترین این نگاره‌ها، شاهینی است که پنجه بر پشت گاو زده و بسیار شبیه به میترا در آیین مهر است. این نگاره در یک فضای ۱۲۱ متر مربعی به دست آمده است و در کنار آن نگاره‌های دیگری همچون یک سرباز پارتی، سر چند شیر در حال غرش، تصویر یک ایزدبانو، تصویر یک مرد در درون گل نیلوفر یا پرتوهای خورشید، به دست آمده است.
منبع: ویکی‌پدیا
۱. اگر خاطره یا تجربه‌ای درباره این مکان دارید اینجا بهترین جا برای به اشتراک‌گذاری اون هست.
۲. لطفا فقط دیدگاه، خاطره یا تجربیات‌تون در مورد مکان فوق رو اینجا بنویسید. برای تماس با ما یا مشارکت در پروژه به صفحه تماس با ما مراجعه کنید.